چرا منقدان حرفه ای، نقد حرفه ای نمی نویسند؟

به قلم: جبار آذین (مدرس و منتقد سینما)

البته هنوز و همچنان، کم و بیش، منقدان حرفه ای فیلم، در رسانه های مکتوب و مجازی، نقد می نویسند و گاه در برخی برنامه های رادیویی و تلویزیونی و محافل سینمایی، اندک فیلم های قابل نقد را نقد کارشناسانه می کنند.

با ابن همه، پرسش عمومی این است که چرا اینگونه نقدها همانند سالیان نه چندان دور، مستمر نگارش و یا بازگو نمی شوند. واقعیت اینکه، منقدان، طیفی خاص و جدا از سینما نیستند و نقدهای آن ها، واکنش فرهنگی و کارشناسی به فیلم هاوسینمای ایران و جهان و رویداد های سینمایی و هنری است. نکته اینکه، فیلم محصول سینما و سینما حاصل فرهنگ جاری است. از همین رو دو نوع نگاه به فیلم و سینما در قالب نقد منعکس می شود؛ نقد فیلم، و نقد فیلم و سینما.

از آنجا که فیلم ها خروجی سینمای آشفته و نابسامان کنونی اند، لذا کم و زیاد، از چنین وضعیت متاثراند، زیرا باید ازهفتاد خوان سرمایه، سلیقه، تحمیل، سانسور و گروه ها و گردنه های مافیا و نامدیریتی ها و بازار مکاره اکران بگذرند تا رنگ پرده را ببینند. به همین دلایل، فیلم های روی پرده در سه گروه قابل تقسیم اند؛

یک: فیلم هایی که صرفا برای گیشه و سوداگری ساخته شده اند و از هر ترفند درست و غلط برای اغوای تماشاگر بهره برده اند. این قبیل فیلم ها که هشتاد درصد فیلم های اکران را تشکیل می دهند، اغلب فاقد ساختارهای استاندارد سینمایی و مضمون و محتوای شایسته اند. به همین علت، قابلیت توجه و نقد را ندارند.

دو: فیلم های متوسط که توسط برخی کاربلدان و تازه کاران تولید شده اند و از منظرمضمونی و محتوایی و ساختاری، چندان قابل اعتتا نیستند و تنها می توان به حکم وجدان، چند کلمه ای به عنوان تشویق جوانان و دفاع از مستقل ها در برابر سلطه ابتذالگراها و مافیا درباره آن ها نوشت.

سه: اندک فیلم های خوش ساخت و حرفه ای و با محتوا که معمولا مورد حسادت ها وهجمه ها و نگاه های سلیقه ای و سیاسی قرارمی گیرند و خیلی زود پرونده شان بسته می شود. به عبارتی، تنها گروه آخراند که می شود در خصوص آنها نقد حرفه ای نوشت، چون توسط حرفه ای ها و به صورت حرفه ای، برای مردم ساخته شده اند. لیکن چون سلیقه و سانسور و قلدری ها بر سر آن ها سایه انداخته اند، نوشتن نقد و یادداشت تحلیلی در مورد آنها بیشتر به جای نگارش درباره فیلم به نقد رویداد های پیرامون آن ها تبدیل می شود. با توجه به موارد یاد شده است که به ندرت نقد خوب درباره فیلم های خوب نوشته می شود. البته نظر و نقد گونه و حاشیه نویسی درباره سینما و فیلم ها در رسانه ها، فراوان منتشر می شود، ولی نقد حرفه ای نیستند. نکته آخر اینکه، سینما و هنر و فرهنگ را باید در لانگ شات دید و تحلیل و نقدکرد، نوشتن صرفا نقد فیلم، گرچه در جایگاه خود، خوب و درست است، اما اگر به قیمت ندیدن سینما و جامعه و مشکلات و مسایل فرهنگی باشد، کافی، کامل و مطلوب و تاثیرگذار و تعیین کننده نیست.