شایعه‌ی شاعری شاه اسماعیل صفوی!

شاه اسماعیل صفوی شاعر بود و به ترکی و فارسی شعر می‌گفت

به قلم: نیکنام ایرانی

□ در صفحه‌ی ۴۹ ماهنامه‌ی حافظ شماره‌ی ۲ (اردیبهشت ۱۳۸۳)، آقای فیروز منصوری، طی مقاله‌ای با عنوان «شایعه‌ی شاعری شاه اسماعیل صفوی» در مقام انتقاد نوشته بودند که شاه ‌اسماعیل صفوی شاعر نبوده و دیوانِ شعری هم نداشته است؛ در حالی‌که:

۱ـ سام میرزا، صریحاً در تحفه‌ی سامی، ص ۱۱، او را شاعر می‌داند. لذا به فرض که شاهدِ مثال سام میرزا از امیدی تهرانی و اشارت او به «نقش اسلیمی / ختایی» نابه‌جا بوده باشد، نص صریح نام میرزا درباره‌ی شاعری پدرش شاه اسماعیل را به دلیل نابه‌جایی نقل مدحیه‌ای از امیدی تهرانی نمی‌توان نادیده گرفت.

۲ـ در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۸، ص ۶۳۹، صریحاً به همان استناد می‌نویسد: «شاه اسماعیل به فارسی و ترکی شعر می‌سرود و خطایی تخلّص می‌کرد.» دایره‌المعارف مزبور، علاوه بر تحفه‌ی سامی به منبع دیگری (جهان‌گشای خاقان: تاریخ شاه اسماعیل، چاپ الله مضطر) برای این توصیف، ارجاع می‌دهد. اگر فرمایش آقای منصوری صحیح باشد، باید گفت که معتبرترین تحقیقات معاصران که در دایره‌المعارف‌ها چاپ می‌شود، باید غلط باشد.

۳ـ آزاده رستم‌اوا در کتاب سیر غزل در ادبیات آذربایجان، ص ۵۳ تا ۶۰، بحث مشبعی در باب غزلیّات شاه اسماعیل به زبان ترکی دارد.

لذا از نویسنده‌ی محترم و هم‌فکران ایشان، انتظار داریم اسناد بیش‌تر و معتبرتری برای شاعرنبودن شاه اسماعیل ارائه دهند. اکنون غزلی ترکی از شاه اسماعیل به زبان ترکی را به نقل از صفحه‌ی ۵۴ کتاب اخیر به خوانندگان تقدیم می‌کنم:

ائیله دیم بنیاد اول بنده از نام خدا

ای کونول صدق ایله هر کیم شاه ایله یولداش اولا

حق کلامی سئومیشم سوره یاسینده‌ن مدد

بو شاه پر کرم صاحب نظر دیر

از لده‌ن شاه بیزیم سلطانیمیز دیر

منم کی، بو زمانه شیمدی گلدیم

ایکی عالمده سلطان دیر قلندر

ازلده‌ن عشق ایله دیوانه گلدیم

اولورکی، لاف ائدر میدانه گلسون

من اول مست لقایم گلدیم ایمدی

یقین بیل کی، خدا باندیر ختایی

منیم یولومدا یکتالار گرک دیر

بوگون گلدیم جهانه سرورم من

اگیلدیم سجده قیلدیم خاندانه

شها سنده‌ن صفا ایستر ختایی ■