روز جهانی فلسفه و تجلیل از مقام فیلسوف

فلسفه در تعریف رسمی که در کتاب های فلسفه و حکمت نسل های پیشین ما ذکر شده در علم به اعیان موجودات کماهی است یا صیرورت انسان و شدن آدمی، یک دنیای عقلی که مساوی و برابر با دنیای خارجی باشد؛ صیروره الانسان عالما عقلیا مضاهیا للعالم العینی. جهان، انسان شد و انسان جهانی. اما تعریف مختصرو مفید آن، اندیشیدن جدی برای تبیین چرائی، چیستی و چگونگی هستی، ربط انسان و جهان و شایست و ناشایست است.

من متون فلسفه را نزد استادان بزرگ خواندم. بزرگترین استادم علامه حسن زاده آملی بود که من بخشی از اسفار ملاصدرا را نزد ایشان خواندم. استاد بزرگ دیگرم آیت الله آقا رضی شیرازی است که نزد ایشان الشواهد الربوبیه ملاصدرا و بخشی از منظومه سبزواری را خواندم. این مطالب را قبلا در مقاله ای به مناسبت تجلیل از آقارضی شیرازی در انجمن مفاخر و آثار فرهنگی منتشر کرده ام.

همچنین بخش دیگری از منظومه سبزواری را پیش پدرم استاد سید علینقی امین و قسمتی را نزد آقا کاظم میر یحیی و قسمتی نیز در محضر آقا یحیی طالقانی خواندم. البته من نزد آقا یحیی طالقانی مشاعر ملاصدرا را هم خواندم و شریک درسم استاد منوچهر صدوقی سها بود. استادان بزرگ دیگری را هم که فلسفه تدریس می کردند دیدم. اما حضور من در محضر درس آنان جنبه تشرفی اش بیشتر از جنبه استفاضه طولانی مدت بود. مثلا به درس آیت الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی در مسجد جامع بازار تهران یا به درس علامه سید محمد کاظم عصار به منزل ایشان (همراه استاد صدوقی سها) یا به درس استاد دکتر مهدی حائری یزدی در مدرسه سپهسالار قدیم که پدرم هم از مدرسان آن مدرسه بود حاضر شده ام. همچنین خدمت حکیم شیرازی هم می رسیدم اما متن درس خاصی را خدمت ایشان نخوانده ام. به محضر علامه طباطبائی هم مشرف شدم اما نمی توانم بگویم شاگرد ایشان نیز بوده ام.

اولین کتاب فلسفی من، برداشتی از مشاعر ملاصدرا بود که بن مایه اصلی آن تقریرات استادمان حاج یحیی طالقانی در درس مشاعر بود. این کتاب را اول انتشارات کانون عابدی و بعد انتشارت فراهانی چاپ نمود. دومین کتاب فلسفی ام احوال، آثار و افکار حاج ملاهادی سبزواری بود که در لندن به چاپ رساندم. مدخل شرح حال و آثار و افکار حکیم سبزواری در جلد نهم دایره المعارف تشیع نیز به قلم من است؛ یعنی ویراستاران دایره المعارف ( آقایان حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاء الدین خرمشاهی ) اول سفارش مقاله را به یکی دیگر از استادان فلسفه داده بودند و چون من به ایران آمدم از من خواستند که مدخل فلسفه و عرفان حکیم سبزواری را بنده بنویسم. ده ها مقاله دیگر هم در فلسفه دارم که آقای محسن کدیور آنها را در شناخت علوم عقلی از انتشارات سازمان روزنامه اطلاعات فهرست کرده است.

نحوه آشنایی با فلسفه غرب

در زمانی که انگلستان بودم، یک دوره فلسفه غرب هم گذراندم و در نهایت تاملات نابهنگام نیچه را هم از انگلیسی به فارسی ترجمه نمودم.

آینده مکتب فلسفه

دانشمندان و اندیشمندان غربی برآنند که سیر تکامل ذهنیت بشر از دین (به مفهوم عالم جامعه شناختی اش که شامل سحر و جادو هم بشود) شروع شده بعد عقلانیت و پرس و جوی اندیشگی بشری به فلسفه رسیده و دست آخر امروز به علوم مثبته رسیده. بنابراین روی هم رفته فلسفه امروز جایگاهی را که در گذشته ها داشته است ندارد. این روند در آینده هم کم و بیش به همین شکل ادامه خواهد یافت. به حدی که شاید فلسفه به یک رشته تخصصی در حوزه علوم انسانی در دانشگاهها محدود شود. با کمال تاسف چشم انداز آینده فلسفه خیلی درخشان نیست.

تنها امیدی که هست این است که ما تعریف فلسفه را گسترش دهیم و آن را از محدوده فلسفه مدرسی و دانشگاهی فراتر ببریم. و به نوعی به تفکر آینده بشر، یعنی آینده نگری برای حفظ محیط زیست در سیاره زمین و تامین خیرعمومی متصل کنیم. به عبارت دیگر تفکر و برنامه ریزی برای آینده بشر را دغدقه فلسفه جدید قرار دهیم نه اینکه از کجا آمده ام، آمدنم بهر چه بود؟!