سالروز درگذشت حمید سمندریان؛ پدر تئاتر معاصر

پایگاه خبری نمانامه: بیست‌ و چهار سال پیش نشریات سینمایی را خیلی جدی پیگیری می‌کردم. یکی از مهمترین روزنامه‌هایی که تخصصی به مباحث سینما می‌پرداخت هفته‌نامه سینما به سردبیری سید غلامرضا موسوی پیشکسوت عرصه مطبوعات و تهیه کننده با سابقه سینما بود که میان اهالی هنر به خوبی شناخته شده بود و در زمان پخش در دکه‌ها هم خیلی زود بفروش می‌رسید و نایاب می‌شد.

یکی از آگهی‌هایی که آن سال‌ها هر هفته در روزنامه چاپ می‌شد متعلق به آموزشگاه هنری سمندریان بود. نگارنده هم که در آن سال‌ها به دنبال آموزشگاه مناسب و حرفه‌ای برای آموختن بازیگری تئاتر و سینما بودم به آدرس کانون سمندریان مراجعه کردم. وقتی وارد آموزشگاه شدم با تعداد زیادی خانم و آقا روبرو شدم که همه در سالن ورودی حضور داشتند.

مدیر آموزشگاه فرمی به من داد و تمام اطلاعاتم را نوشتم. به یاد دارم آن سال‌ها مهدی فخیم‌زاده، اسماعیل شنگله و هما روستا از اساتید شناخته شده آموزشگاه به‌شمار می‌رفتند. بعد از مدتی مرا صدا زدند و برای مصاحبه وارد اتاقی شدم و این نخستین آشنایی‌ام با حمید سمندریان پدر تئاتر معاصر ایران بود. از علاقه‌ام به بازیگری و سینما گفتم و ایشان در آرامش کامل گوش کردند. جناب سمندریان خیلی سرحال و شاداب روی صندلی چوبی نشسته بود و صحبت کردیم. قرار شد هفته آینده با من تماس بگیرند ولی هیچ تماسی گرفته نشد و خودم هم به دلایلی پیگیری نکردم ولی هیچوقت آن هم‌صحبتی کوتاه با حمید سمندریان را فراموش نخواهم کرد.

کانون هنری سمندریان در سال ۱۳۷۳ تاسیس شد و چهره‌های شناخته شده بسیاری با آموزش در این کلاس‌ها جذب دنیای حرفه‌ای سینما شدند و به جایگاه رفیعی رسیدند که می‌توان به نام‌هایی چون حامد بهداد، شهاب حسینی، میکائیل شهرستانی، پارسا پیروزفر، مهران مدیری اشاره کرد. به راستی حمید سمندریان از دهه چهل نقش انکارناپذیری در آموزش و کارگردانی تئاتر ایفا نمود. سمندریان با عشق و علاقه‌ای وافر به هنر تئاتر سبک منحصر بفرد خودش را پایه‌ریزی کرد. او معتقد بود بازی در تئاتر باید به دور از هر درشت نمایی باشد.

سمندریان باورپذیری و روان بودن بازیگر بر روی صحنه را دوست داشت. اگر به اجراهایش نگاهی دوباره کنیم با این خصیصه مهم روبرو می‌شویم. مگر می‌شود بازی استثنایی رضا کیانیان در نمایش “بازی استریندبرگ” در سال ۱۳۷۸ را فراموش کرد. کیانیان شاگرد خلف حمید سمندریان محسوب می‌شود، بازیگری که این افتخار را پیدا کرد تا در اولین و آخرین فیلم سینمایی سمندریان “آخرین وسوسه‌های زمین” در کنار هما روستا به ایفای نقش بپردازد. این فیلم به دلیل فضای بیش از حد تئاتری مورد پسند مخاطبان عام قرار نگرفت و در گیشه نیز شکست سختی را تجربه کرد. سمندریان بعد از این فیلم دیگر هیچگاه به دنیای کارگردانی سینما برنگشت و به صحنه تئاتر وفادار ماند.

حمید سمندریان نویسنده، کارگردان و مترجم در سال ۱۳۱۰ در تهران به دنیا آمد. بعد از دوران دبیرستان به آلمان سفر کرد و در دانشگاه برلین به تحصیل رشته مهندسی تاسیسات پرداخت. بعد از چندی در موسسه “ادوارد مارکس” اصول حرفه‌ای تئاتر را آموخت و بعد از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۰ اولین نمایش خود به نام “جراح پلاستیک” را در تلویزیون ملی ایران کارگردانی کرد و بعد از تاسیس دانشکده تئاتر دانشگاه تهران دوران تدریس را در همان روزهای آغازین شروع کرد. از نمایش‌هایی که سمندریان تا قبل از شکل‌گیری انقلاب فرهنگی کارگردانی کرد می‌توان به نام‌هایی چون باغ وحش شیشه‌ای، طبیب اجباری، کرگدن، مرغ دریایی، بازی استریندبرگ و اشباح اشاره کرد.

از نکات شاخص کارنامه هنری حمید سمندریان می‌توان به ترجمه آثار بزرگان تئاتر اشاره کرد، وی تعداد زیادی از نمایشنامه‌های برتولت برشت، چخوف، آرتور میلر، یونسکو را ترجمه و کارگردانی کرد و این حرکت جدی و مهمی برای آشنایی دانش آموختگان جوان تئاتر با متن‌های برجسته و کلاسیک تاریخ نمایش جهان بود. آخرین اجرای صحنه‌ای حمید سمندریان نمایش “ملاقات بانوی سالخورده” اثر درخشان “فردریش دورنمات” سوئیسی بود که در دی‌ماه ۱۳۸۶ بر روی صحنه سالن اصلی مجموعه تئاترشهر اجرا شد.

حمید سمندریان در سال‌های پایانی عمرش از اجرای نمایش ” گالیله” به عنوان وصیتنامه هنری‌اش یاد کرده بود . او به همراه گروهش ماه‌ها به تمرین پرداخت اما مرگ مجال نداد و در بامداد ۲۲ تیرماه ۱۳۹۱ در سن ۸۱ سالگی چشم از جهان فرو بست.

ناصر سهرابی