تاریخچه شهرستان سنقر و کلیایی

سنقر کلمهٔ ای ترکی است که به نام نوعی پرنده شکاری است و به‌تنهایی یا در ترکیبات مختلف در نام شهرها و روستاهای متعدد وجود دارد؛ به عنوان مثال روستای سنقر واقع در دهستان میان‌کوه بخش چاپشلو در شهرستان درگز و سنقرآباد که نام روستاهایی در اطراف کرج، باخرز و کندوان است.

زبان

زبان ترکهای سنقر، آذربایجانی است که به سبب وضعیت زندگی مردم اختلاط زیادی با فارسی و کردی پیدا کرده‌است. کردهای منطقه به گویش کردی کلیائی سخن می‌گویند که از شاخه‌های گویش کردی جنوبی است. این گویش در میان گویش‌های کردی جنوبی نزدیکی بسیاری با گویش کردی صحنه و نیز کردی فیلی منطقهٔ ایلام نشان می‌دهد و از سوی دیگر همانند کردی سورانی در هنگام صرف فعل حال و گذشتهٔ استمراری پیشوند “ئه” می‌گیرد. تفاوت عمدهٔ این گویش با کردی سورانی که این دو را از هم متمایز می‌کند، ارگاتیو نبودن کردی کلیائی است که آن را در گروه گویش‌های کردی جنوبی قرار می‌دهد. این گویش همچنین با گویش کردی گروسی نیز شباهت بسیاری دارد.

تاریخ

در دوره صفویه اسدآباد جزء منطقه سنقر شمرده می‌شده‌است. در زمان شاه عباس صفوی، فرماندار سنقر عثمانیان را از مرز بیرون راند. در دوره افشاریه و زندیه سران ایل کلیایی که خود را از اعقاب صفی خان از خانهای دوره صفوی می‌دانند به حکومت سنقر منصوب بوده‌اند. و از نام قسمت کردنشین این ناحیه از اسم ایل کلیایی ماخوذ و به کلیایی معروف شد. مردمان کلیایی از مردمان ایل کلهر شهرستان ایوان غرب که از (هفت ماله بان سیری کلهر ایوان غرب)می باشند به این منطقه آمده‌اند. چون دو قسمت سنقر و کلیایی شهرستان را تشکیل دادند این شهرستان سنقر و کلیایی نامیده شد.
البته بخش دیگری از روستاهای این شهرستان در عنوان دهستان فیله کری(پسر فیل استعاره از نیرومند بودن)تقسیم بندی شده‌اند. روستاهای این شهرستان از نظر قدمت باستان شناسی بسیار غنی می‌باشند. یکی از مهمترین آثار باستانی کمتر مورد توجه قرار گرفتهٔ این شهرستان کو مادیان کوه می‌باشد. این کوه دارای عجایب خاص خود می‌باشد که از جمله می‌توان به یک چشمهٔ دایمی در بالای کوه و حدود پنج متر پایین تر از خط الراًس جغرافیایی این کوه‌است. در اطراف این چشمه آثار یک قلعهٔ قدیم و حمامبه چشم می‌خورد. دور تادور قلهٔ این کوه دارای سنگر بندی و دیوار کشی می‌باشد. به گفتهٔ ساکنان محلی مردم این شهرستان از حمله مغل به این کوه پناه برده و ماه‌ها در برابر حملهٔ ترک تازی‌های چنگیز خان مغول مقاومت کرده‌اند که این گفته‌ها با آثار بجا مانده همخوانی دارد. همچنین در واپسین روزهای جنگ جهانی دوم جمعی از سربازان فراری آلمانی به این کوه پناه برده‌اند و بگفتهٔ ساکنان محلی نظلمیان تعقیب کننده آلمانی‌ها در دامنهٔ کوه با توپخانه کوه و پناه جویان آن را به توپ بسته‌اند که آثار سنگرهای توپخانه‌های مذکور در ناحیه‌ای به نام بانتخت (به معنی بالای تخت) در شمال روستای سهنله هنوز برجا می‌باشد. دیگر شگفتی این کوه آثار بجامانده از یک آتشکده و یا معبد و مربوط به دوران هخامنشیان می‌باشد که دلیل ان وجود خشتهای گلی بسیار بزرگ دیوارها و خاکستر سیاه کف این معبداست که در آخرین دستبرد دزدان آثار بستانی آشکار شده بودند. آثار باستانی بسیار زیادی از این کوه به تاراج رفته و شاهدانی وجود دارند که سکه‌های نقره‌ای با علامت هخامنشیان، گورهای جنینی، سکه‌هایی با خط کوفیو همچنین استخوانهایی مربوط به انسانهای ناندرتال(جمجمه‌های بسیار بسیار بزرگ و استخوان ساق پا(تیبیا) با طولی حدود یک متر و نیم) پیدا شده در این کوه را به چشم خود دیده‌اند همچنین شاهدان مجموعه داران انگلیسیی را به خاطردارند که درجستجوی این آثار قبل از انقلاب به روستای سهنله مراجعه و با اشتیاق فراوان ساکنان را ترقیب به راهنمایی و کمک جهت یافتن عتیقه‌های بیشتر می‌نمودند. در این کوه غارهای متعددی و جود دارد که عمده آثار باستانی و استخوانهای ناندرتال ذکر شده در آنها پیدا شده‌است ولی تماماً به تاراج رفته‌اند. خوشبختانه اکنون این کوه تحت حفاظت می‌باشد و با راه سازی جهت تاسیسات مخابرات به آسانی و با اتومبیل قابل دسترسی است. منظرهٔ بسیا ر بسیار زیبای گندمزارها، روستاهی اطراف و آثار سنگربندی‌های قدیمی و آب بسیار خنک وگوارای چشمهٔ این کوه و گلهای لالهٔ واژگون (در خرداد ماه)و تنوع بسیار زیاد فسیلهای دریایی و سنگ آهن پراکنده در نقطه نقطه کوه ارزش بارها و بارها دیدن و سفر کردن را دارد. سرمای شدید و وزش باد بسیار سهمگین در بالای این کوه دیدن از آن را به فصول گرم سال محدود کرده‌است.

جغرافیا

شهرستان سنقر و کلیایی در جلگه همواری واقع شده و اطراف آن را رودخانه، سبزه زار، باغات و بیشه‌زار و کوه‌های دالاخانی(به معنی آشیانه عقاب‌ها) مادیان کوه؛، کمر زرد، بوسوار، زن مرد و…. فراگرفته‌است که تا اواخر تابستان از برف زمستانی پوشیده‌است. ه

این شهرستان از مناطق، سراب، فعله گری، کلیایی، کیونانات و فارسینج تشکیل شده‌است. از روستاهای آن سطر، باوله، فارسینج، گردکانه،حسین اباد،شمسک،قوریچای،تپه رش و غیره می‌توان نام برد.

تقسیمات کشوری

بخش مرکزی
دهستان آب باریک
دهستان باوله
دهستان هزارخانی
دهستان سراب
دهستان گاورود
دهستان زیوه
دهستان پارسینه (فارسینج)
بخش کلیائی
دهستان آگاهان
دهستان سطر
دهستان کیونان

شهرها: سنقر
شهرها: سطر که در زمان‌های گذشته اقوامی به نامهای آزادبخت و امجدی بر نواحی شهری و روستایی سنقر حکومت داشته‌اند.

اماکن دیدنی

بقعه تاریخی مالک، و امامزاده احمد و همچنین قسمتی به نام سراب در سنقر واقع شده‌اند. در اطراف سنقر چشمه‌های آب سرد فروانی وجود دارد. چشمیه شامکه (کینی شامکه) که در حوالی دهستان زیوه قرار دارد

امور تولیدی :
۱) بخش کشاورزی
توانمنــــدی این شهرستــــان عمدتا“ در بخش کشاورزی و زیربخش های آن است . مقدار ۱۳۵۰۰۰ هکتـــار اراضی زراعـــی ( ۲۱۲۲۰ هـ آبی ، ۹۴۷۷۰ هکتارـ دیم ، ۱۶۳۰۰ هکتار آیش ، ۱۷۰۹ هکتارباغات مثمر و ۱۰۰۰ هـ غیرمثمر ) .
کشت های غالب :
گندم درسال جاری۹۵۰۰۰ تن ( ۸/۴ تن درهکتار آبی و۵/۱ تن در هکتار دیم )
آفتابگردان در سال جاری ۳۹۰۰ تن عملکرد ۵/۱ تن در هکتار
باغات – در سال جاری ۴۹۸۲ تن در تولید
سطح اراضی مکانیزه

۶۳۵۰۰ هکتار
سطح یکپارچه و تجهیز شده

۳۰۰۰ هکتار
سطح آبیاری نوین

۵۰۰ هکتار
دام وطیور : ۱۲۰۳۸ رأس دام سنگین و ۰۰۰/۱۹۰ رأس دام سبک
۹۰ درصد دامپروری بصورت سنتی انجام می شود.

تعداد بهره برداران در بخش زراعت و باغات ۱۷۲۲۶ نفر
تعداد بهره برداران در بخش دام و طیور ۱۰۷۰۰ نفر
جمعا“ ۲۷۹۲۶ نفر
تولیدات در بخش دام و طیوردر سال :
گوشت قرمز ۱۸۶۰ تن
گوشت سفید ۵۶۰۰ تن
شیر ۱۵۰۰۰ تن
عسل ۷۳ تن
پشم ۴۰۵ تن
مراتع ۷۸۸۷۰ هکتار
واحد دامی مجاز که می تواند استفاده نماید ۱۱۸۰۰۰
تعداد کل دامی موجود ۲۷۰۹۵۲
تعداد واحد دامی مازاد ۱۵۲۰۰۰

× اقدامات انجام شده توسط دولت
مهار آب ها شامل :
– احداث سد سلیمانشاه
– احداث سد جامیشان
– کانال های بتونی : اجرا شده ۱۴ پروژه ( ۵/۳۰ کیلومتر ) و سنتی حدود ۶۰۰ کیلومتر
۲ ) بخش صنعت و معدن :
– کشتارگاه صنعتی مرغ با ظرفیت فرآوری ۲۰۰۰ قطعه در ساعت و ۵۰ نفر اشتغال زایی و ۰۰۰/۰۰۰/۲۵۰/۱ تومان سرمایه گذاری
– کارخانه شیر پاستوریزه با ظرفیت ۲۰ تن در روز
– فرش سنقر : فرش سنقر اشتهار کشوری و بلکه جهانی داشته ، بطوریکه از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۴ در کلن آلمان دارای نمایشگاه بوده است . حدود ۸۰۰۰ نفر عضو دارد که در حال حاضر ۱۰۰۰ نفر عضو سنقری و ۱۰۰۰ نفر خارج از سنقر فعال هستند. در سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۶ تولید فرش سنقر در سال حدود ۰۰۰/۱۰۰ مترمربع بود ولی اکنون حدود ۱۵۰۰۰ مترمربع است .
* امور زیربنایی :
در برخی از بخش ها وضعیت شهرستان زیر میانگین استانی در برخی بخش ها دارای وضعیتی بهتر از میانگین استانی است . به برخی از بخش ها اشاره میشود :

۱- عمران شهری :
– آب شرب : منابع آب شرب شهر تا افق ۱۳۹۰ جوابگو است . طول شبکه حدود ۱۳۲ کیلومتر استکه اصلاح تدریجی آن در دستور کار است .
– فاضلاب : فاضلاب شهربا طول شبکه۱۳۴ کیلومتردرسال۸۳ شروع گردیده وتاکنون۵۰ کیلومتر آن اجراشدهاست .
– تلفن ، گاز و برق که صددرصد برخوردار است .
– موارد مربوطبه شهرداری ، فقط به چند نکته اشاره میشود :
۱) وضعیت معابر اصلی و فرعی شهر ۱۱۷ هکتار ( ۱۱۷۰۰۰۰ متر مربع ) و پیاده روها ۲۳ هکتار (۰۰۰/۲۳۰ متر مربع ) که ۸۵ درصد پیاده روها نیاز به مرمت و ۸۰ درصد معابر اصلی و فرعی نیاز به روکش جدید آسفالت دارند .
۲) بافت مسکن شهری که ۸۰ درصد غیرمقاوم است . ( جمع کل اماکن مسکونی و تجاری شهر ۱۱۸۰۰ واحد می باشد . )
۳) سرانه فضای سبـز ۷۵/۵ متــرمربع است که با استاندارد جهانی که ۱۵ مترمربع است فاصله دارد .
۴) تراکم خالص عرصه برای هر نفر ۳۰/۳۰ مترمربع است .
۵) سرانه بودجه جاری حدود ۲۱ هزار تومان و سرانه از بودجه کل ۳۳ هزار تومان است .
۲- عمران روستایی :
– آب شرب : از ۲۱۶ روستا ۵۶ روستا فاقد لوله کشی است .
– گاز : تعداد ۶ روستا برخوردار و ۸ روستا در حال انجام است .
– تلفن : ۱۶۳ روستا برخوردار است .
– برق : صد درصد برخوردار است .
– راه : ۴۲ روستا آسفـــالته (۹۷کیلومتر) ،۱۵۵روستـــــا شوســـه (۴۴۷ کیلومتـــر ) و
۱۹ روستا خاکی ( ۵۶ کیلومتر )
× سیمای جمهوری اسلامی :
۱۹۴ روستا از شبکه ۱ برخوردار است
روستا از شبکه ۲
۴۸ روستا از شبکه ۳
البته اخیراً شبکه خبر افتتاح شده و تا پایان اردیبهشت ماه شبکه استــانیهمــزمان با اجــرای آپلینـــک (UPLinK) استان افتتاح میشود وتقویت دیگرشبکه هانیزبانصب سیستمروی مادیانکوه دردستورکار است

* امور اجتماعی :
– آموزش و پرورش : تعداد دانش آموز ۲۲ هزار نفر که میانگین پیشرفت تحصیلی از میانگین استانی بالاتر ولی از نظر پوشش تحصیلی پائین تر است .
– آموزش عالی :
دانشگاه آزاد با ۴۰۴ نفر دانشجو در ۱۱رشته علوم پایه و انسانی فعالیت دارد
دانشگاه پیام نوربا ۲۱۹۲ نفر دانشجو در ۲۰رشته علوم پایه و انسانی فعالیت دارد .

– کتابخانه ها و کانون ها : یک کتابخانه مرکزی با ۱۵۰۰ نفر عضو و ۰۰۰/۲۰ جلد کتاب در شهر و پنج کتابخانه روستایی با ۶۰۰ نفر عضو و ۲۱۰۰۰ جلد کتاب در روستا فعال است اما جوابگوی نیاز شهرستان نیست . کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیزبا ۱۴۰۰ نفر عضو و ۱۱۰۰۰ جلد کتاب از فعالیت خوبی برخوردار است .
– تربیت بدنی : درسطح شهرستان حدود ۱۸ هیأت ورزشی فعالیت دارد اما کمبود فضای ورزشی محسوس است،بطوریکه سرانه فضای ورزشی ۵/۰مترمربع است که از میانگین سرانه استانی که ۷/۰ مترمربع است کمترمی باشد.تیم های ورزشیدرمقاطع زمانی مختلف مقام های کشوری راکسب کرده اند
بهداشت و درمان : شبکه بهداشت و درمان با برخــورداری از تعـــداد یک بیمــارستــان ۶۵ تختخوابی ، ۹ مرکز درمانی ، ۸۳ خانه بهداشت وضعیت نسبتا“ مناسبی دارد و برخی از شاخص های بهداشتی شهرستـــان از میـــانگین استـــان نیز بهتر است مانند نرخ رشد ۸/۰ درصدی جمعیت . شهر سنقر نیز بعنوان جامعه ایمن شناخته شده است .

موقعیت جغرافیایی :
سنقر در۸۵ کیلومتری شمال شرقی استان کرمانشاه واقع است و دارای ۲۳۳۰ کیلومترمربع وسعت و حدود۰۰۰/۱۲۰ نفر جمعیت شامل شهر و دو بخش مرکزی و کلیایی با تعداد۲۱۶ پارچهروستای ساکن است.
ارتفــاع شهرستــــان از سطح دریــا ۱۷۰۰ متر است و بلندترین نقطه استـان کرمانشــــاه محسوب می گردد . این شهرستان دارای موقعیتی کوهستانی و آب و هوای معتدل کوهستانی است و از چهار طرف بین کوهستانهای رشته کوه زاگرس محصور گردیده و از شمال به شهرستان قروه از استان کردستان ، از جنوب به شهرستان صحنه ، از شرق به شهرستان اسدآباد از استان همدان و از غرب به شهرستان کامیاران از استان کردستان محدود است . شهرستان سنقر از نواحی جالب توجه و زیبای استان بشمار می رود و در جلگـه همــــوار و زیبایی قــرار گرفتــــه و قلّـــه های کوههـــــــای آن تا اواخر تـــابستان از برف زمستـــانی می درخشد.

افتخارات شهرستان :
۱) قبل از انقلاب
شهرستان سنقر در قیام فدائیان اسلام و مشروطه نقش مهمی داشته و به عنوان یکی از مراکز پشتیبانی مبارزان ، از آن یاد می شود. شهید نواب صفوی و تعداد دیگر از مبارزان مدتی در این شهرستان اقامت داشتند و مردم خوب شهرستان به شایستگی میزبان آنان بودند.
در شهرستان سنقر طی سالهای ۱۳۳۰ الی ۱۳۳۵ سه نوع روزنامه بنام های : ندای اسلام ، شهاب ساقب و ستاره سرخ چاپ گردیده است.
۲ ) انقلاب و بعد از آن :
– تعداد ۴۰۳ شهید والامقام که (۱۱) شهید آن صرفا“ مربوط به بحبوحه پیروزی انقلاب هستند . همینطور تعداد ۱۰۰۴ جانباز( ۲۵۰جانبازبالای ۲۵ درصد و۷۵۴ جانباززیر۲۵درصد)وتعداد ۶۴ آزاده
– وجود مـرقــد مطهر امامـــزاده احمـــد فرزند امام محمد باقـــــر ( ع ) در شهر و نیز وجود مرقد مطهر امامزاده هادی در روستای آب باریک .
– مردم از قدیم الایام و هم اکنون دارای عِرق مذهبی بالا بوده اند و در حال حاضر در سطح شهر تعداد ( ۱۷ ) باب مسجد و در سطح روستاها تعداد ( ۱۴۷ ) باب مسجد فعال وجود دارد که همه این مساجد توسط خود مردم بنا گردیده اند و فعال هستند.
جاذبه های گردشگری :

بقعه ملک

۱) جاذبه های تاریخی : در این شهرستان آثار تاریخی متعددی وجود دارد که مهمترین آنها بقعه مالک است . مالک از سرداران سلاجقه مربوط به حدود ۶۰۰ سال پیش است که بقعه موجود با معماری عصر سلجوقیان به صورت یک هشت ضلعی با کتیبه آجری در محدوده شهر ساخته شده است .
۲) جاذبه های طبیعی : در این شهرستان جاذبه های طبیعی متعددی وجود دارد که بعنوان مراکز تفریح و تفرّج از قابلیت های بسیار بالایی برخــوردار هستند و به چند مــــورد ازاین جـــاذبه ها بطور مختصر اشاره میشود :

کوه سهیل

ارتفاعات بدر و پریشان

۱) ارتفاعات بدرو پریشان با ۳۶۰۰ متر ارتفاع و ارتفاعات دالاخانی و قله سهیل با ۳۸۵۰ متر ارتفاع که از جمله ارتفاعات مهم کشوری در ارتباط با کوه نوردی بشمار می روند ، کوههای مذکور دارای پناهگاه هستند .

۲) سراب ها:

سراب های متعددی در این شهرستان وجود دارد که دارای چشم اندازهای زیبایی هستند :
سراب گزنهله- با دبی ۶۴۳ لیتر آب در ثانیه ( در مهرماه ۶۷ لیتر در ثانیه و در فروردین ماه ۴۳۱۱ لیتر در ثانیه ) که در ورودی و جنوب شهر واقـــع و دارای مناظر بسیار زیبا است و منشاء آن آب هـــای فرو رو کوهستان دالاخانی است .
سراب گلویج – بادبی ۸۵ لیتر در ثانیه ( مهرماه ۱۶ لیتر و فروردین ماه با ۳۴۰ لیتر در ثانیه ) سراب چرمله با دبی ۱۸ لیتر در ثانیه ( مهرماه ۱ لیتر و فروردین ماه با ۵۳ لیتر در ثانیه )

سد سلیمانشاه