امین الشریعه ؛ مردی که در دفاع از مشروطه تبعید شد

عـلیرضا حصارنوی- باستان‌شناس، گرگان

پایگاه خبری نمانامه: مدتی پیش برای زیارت اهل‌ قبور به قبرستان‌ امام ‌زاده عبد اللّه گرگان‌ رفـتم، ناگهان متوجه قبری شدم و وقتی‌ نوشته‌های آن را‌ خواندم،دریافتم که‌ صاحب‌ قبر‌،امین الشـریعه‌ی سبزواری‌ – مرد صاحب کـمال و جـمال -است‌ که در غربت غریبانه عمر را به پایان‌ رسانده است، افسوس خوردم که چه‌ گمنام آرمیده و چه کم‌لطفی‌ای در شأن‌ و مقام او کرده‌ایم‌!

میر سید حسن امین الشریعه‌ی‌ سبزواری در خانه‌ یی واقع در محله‌ی‌ «پامنار» سـبزوار زاده شد.این بنای‌ قدیمی که ملکیت آن تا این تاریخ، هنوز در همین خانواده باقی است،همان‌‌ خانه ‌یی‌ست‌ که پسر و نوه‌ی دانشمندش‌ در آن جا متولد شده‌اند.

امین الشریعه مؤلف کتاب‌های‌ اخلاق امینی،کشکول امـینی و سـبعه‌ی امینی و از مردان علمی و دانمشندان دینی مشروطه‌طلب بود که‌ مظفر الدین شاه‌ قاجار‌،طی فرمان رسمی‌ در سال ۱۳۱۶ هـ .ق . از او به عنوان یکی‌ از«اجله‌ی علما و سادات»یاد کرد، لیکن محمد علی شاه قـاجار،در دورهـ‌ی‌ «استبداد صغیر» او را‌ از‌ دیار سربداران‌ (سبزوار) به دیار دار المومنین«استرآباد» تبعید نمود و سرانجام ایشان در همین شهر(اول مرداد سال ۱۳۱۸ خورشیدی)جان‌ به جان‌آفرین تسلیم نمود و در قبرستان امام‌زاده عبد‌ اللّه‌ گرگان‌ بـرای هـمیشه به خاک‌ سپرده‌ شد‌.بر‌ سنگ قبر کنونی او که دومین سنگ قبر ساخته شده است،مطالب‌ زیر نوشته گردیده است:«آرامگاه عالم ربّانی/مرحوم میر‌ سید‌ حسن‌/امیر الشـریعه‌ سـبزواری/(مـؤلف اخلاق امینی)/وفات:مرداد‌ /۸۱۳۱‌سـید حـسن بـه نام و امین‌ شهرتش به دهر/چو او نزاد مادر ایام یک حکیم»

شرح کامل زندگی امین‌ الشریعه‌ در‌ جلد چهارم کتاب رجال مـشاهیر ایـران،تـألیف‌ حسن مرسلوند،جلد‌ دوم کتاب فرهنگ رجال و مشاهیر تـاریخ مـعاصر ایران،تألیف‌ ابو الضل شکوری،جلد اول فهرست مستند مشاهیر،تألیف‌ فرشته‌ مولوی‌ از انتشارات‌ کتابخانه‌ی ملی،مستدرک اعیان الشیعه(بـه عـربی)،جـلد نهم‌ دایره‌ المعارف تشیع زیر نظر احمد صدر حاج سـید جوادی،کتاب علمای مجاهد ایران،تألیف محمد حسن‌ رجبی‌؛ جلد‌ دوازدهم نگین سخن،تألیف عبد الرفیع حقیقت(رفـیع)،تـذکره‌ی سـخنوران بیهق‌ تألیف‌ حسن‌ مروجی‌ و دایره المعارف سبزوار تألیف محمود بیهقی و…مـندرج اسـت.

پدر امین الشریعه هم،شاگرد حاج‌ ملا‌ هادی‌ سبزواری بوده و خود امین الشریعه پدر سید علینقی امین مـتخلص بـه«ابـن امین»(وفات‌ ۱۳۷۹)،مدفون در حضرت عبد العظیم‌ شهر ری،مؤلف تاریخ سبزوار،از عالمان وارسـته‌،مـؤلفان‌ بـرجسته‌ و سخنوران عصر خود،مدرس معقول ومنقول در مدرسه‌ی سپهسالار قدیم و مدت ۵۳ سال امام‌‌ جماعت‌ مـسجد خـاتم الانـبیاء تهرانپارس و دارای ۳۰ جلد تألیفات علمی،ادبی و تاریخی‌ است.

پروفسور‌ سید‌ حسن‌ امین،نوه‌ی دانشمند امـین الشـریعه است که در روز ۷ آذرماه‌ ۱۳۲۷ خورشیدی،در خانه‌ی قدیمی‌ واقع‌ در محله‌ی پامنار سبزوار متولد گردید.او را بـه سـنت کـهن،به‌ اعتبار‌ نام‌ پدربزرگش میر سید حسن امین الشریعه«سید حسن» نامیده‌اند.

سید حـسن امـین،اولین کتابش(دفتر‌ شعر‌)را‌ در ۱۶ سالگی در سال ۱۳۴۳ خورشیدی‌ چاپ کرد.در ۱۷ سالگی‌(۱۳۴۵ خورشیدی)وارد دانشکده‌ی حـقوق دانـشگاه تـهران‌ شد.کارشناسی و کارشناسی ارشد را در دانشگاه تهران و دکترای تخصصی‌ حقوق‌‌ بین الملل را در دانشگاه گلاسگو گذارنید وپس از ۱۴ سـال تـدریس‌ در‌ دانشگاه‌های‌ دولتی اسکاتلند،به سمت استاد صاحب‌ کرسی‌(پروفسور‌)حقوق در دانشگاه گـلاسگو کـالیدونیا ارتـقاء یافت‌.وی‌ هم‌چنین پس از اخذ پروانه‌ی وکالت‌ از دادگاه‌های عالی اسکاتلند،به سمت مدعی‌ العموم‌ موقت شـهر گـلاسگو مـنصوب شد‌.

پروفسور‌ امین،۴۵ جلد‌ کتاب‌ و بیش از ۲۰۰ مقاله به‌ زبان‌های‌ فارسی‌ و انگلیسی مـنتشر کـرده و چهار مجله‌ی کلک، ایرانمهر،حافظ و پروین را نیز سردبیری‌ کرده‌ است.از دیگر آثار وی می‌توان‌ به دایره المـعارف خـواب‌ و رؤیا‌،ادبیات معاصر ایران،تأملات نابهنگام‌ نیچه‌ و تاریخ حقوق ایران اشاره کـرد.

او هـم‌اکنون سردبیر ماهنامه‌ی حافظ است و بیش‌ترین‌ مقاله‌های‌ او‌ در طـول سـال‌های اخـیر در‌ همین‌ نشریه‌ منتشر شده است‌.

با‌ تـوجه بـه شخصیت ارزشمند‌ امین‌ الشریعه که جامع‌ صفات است و هم‌چنین سابقه‌ی مبارزاتی ایشان بـه عـنوان یک‌ مشروطه‌طلب که‌ به‌ سـبب آن بـه استرآباد تـبعید شـد‌،شـایسته‌‌ است که‌ در‌ راستای‌ گرامیداشت چهره‌های عـلمی و سـیاسی‌ و نیز برحسب سنت نیکو و مهمان‌نوازی که در جان هریک از مردمان سرزمین دار المومنین وجـود‌ دارد‌،چـند پیشنهاد می‌گردد:

۱-در تقویم استان‌،نام‌ امـین‌ الشریعه‌ به‌ عنوان یـک چـهره‌ی‌‌ ماندگار‌(دینی،عرفانی و سیاسی)ثـبت شـود.از آن جا که تاریخ‌ ولادت ایشان روشن نمی‌باشد،تاریخ در‌ گذشتش‌ پایه‌ و اساس‌ قرار داده شود و بـرنامه‌های پیـش‌بینی شده‌ را‌ در‌ همین‌ روز‌ انجام‌ بدهند.

۲-هـر سـاله در روز درگـذشت‌اش،برنامه‌هایی برای‌ گـرامیداشت یـاد و نامش برگزار شود.یـکی از ایـن برنامه‌ها می‌تواند با همکاری مراکز علمی و فرهنگی شهرستان سبزوار و با عنوان‌«همایش شناخت انـدیشه و خـدمات امین الشریعه» برگزار شود.

۳-قبر او بـه نـحو شایسته ‌یی بـازسازی شـود و تـصویری‌ مناسب از ایشان بر روی قـبر نصب گردد.

۴-به سبب شخصیت ذاتی،علمی و سابقه‌ی‌ مبارزاتی‌، شایسته است یاد او و قبرش در فهرست مـیراث مـعنوی کشور به ثبت رسانیده شود.

۵-یـکی از خـیابان‌های شـهر گـرگان بـه نام وی نام‌گذاری‌ گـردد.[بـا تشکر از خاندان‌های محترم‌ مقصودلو‌ مخصوصا جناب‌ آقای یحیی خان قره‌داغی و آقای داود خان قره‌داغی‌]